Sjamanisme is het manipuleren van bovennatuurlijke machten door een sjamaan die contact kan maken met geesten en de geestenwereld, veelal om op die manier door geesten veroorzaakte ziektes te genezen. De term sjamanisme komt van het Toengoezische saman; sa betekent weten, een sjamaan is iemand die weet.

 

Het woord ‘sjamaan’ komt uit de taal van een van de oorspronkelijke volken uit Siberië. Het sjamanisme gaat er van uit dat alles en iedereen een geest heeft: dieren, mensen, stenen, planten enzovoort. Alles is met alles verbonden, alles is met alles gelijkwaardig en maakt onderdeel uit van de Grote Geest.

Wat is een sjamaan?

Iemand die getroffen werd door problemen of overvallen werd door een ziekte, kon een beroep doen op de sjamaan. Een sjamaan is een man of vrouw die uit naam van de gemeenschap contact maakt met de wereld van de geesten.

Elke sjamaan had eigen hulpgeesten. Deze hulpgeesten boden hem of haar hulp bij het genezende werk, bij het oplossen van moeilijke vraagstukken en bij het begeleiden van de doden op hun laatste reis.

Een sjamaan staat ook wel bekend als de medicijnman. Beide termen worden door elkaar gebruikt, alhoewel er wel degelijk verschil bestaat tussen een sjamaan en (Indiaanse) medicijnman. In het Westen wordt het zowel voor de praktijken van sjamanen als medicijnmannen gebruikt. Andere benamingen voor de sjamaan is priester, ritueel-specialist, heler, medium, orakel, kruidendokter, heks of tovenaar.

De oorsprong van sjamanisme

Het sjamanisme bestond al in het Stenen Tijdperk. Echter ligt het oorspronkelijke ontstaan hiervan in Siberië. De Siberische volken waren goed bekend van de gebruiken en mythologieën onderling. Er bestond dan ook behoorlijk wat verschil tussen de sjamanen uit verschillende gebieden.

Het Siberisch sjamanisme kwam voor in de streken die aan zuidelijk Siberië grenzen. In de noordelijke streken van China leven enkele sjamanistische semi-nomadische groepen zoals de Evenki. Deze mensen waren nauw verwant met de Siberische buren en in het uiterste noorden van Japan leven de sjamanistische Ainu. Mongolië is het gebied waarin de overgang plaats vindt van (Siberisch) sjamanisme, (Tibetaans) boeddhisme en de mengvormen hiervan.

Het klassieke Siberische sjamanisme is bijna volledig uitgewist. Sjamanisten werden tijdens de Russische revolutie verboden en onder het bewind van Stalin zijn alle sjamanisten(aanhangers) gedood.

 

De geschiedenis van het sjamanisme in het westen

In het begin van de 18^e eeuw werd het Siberische sjamanisme bekend in het Westen. Gedurende lange tijd bleef kennis hiervan beperkt tot de academische wereld. Daar kwam verandering in in de jaren 60 en 70 van de vorige eeuw. Michael Harner maakte het sjamanisme voor de westerlingen zo gemakkelijk mogelijk vertrouwd te raken met het sjamanisme door het ontwikkelen van een effectief en simpel methode. Het Westerse sjamanisme lijkt niet op het Siberisch Sjamanisme. Zo worden er geen kostuums gedragen en geen trommel gebruikt om in trance te komen.

Westerse sjamanisme-beoefenaars reizen op de klank van de trommel naar en door de andere wereld om daar de voorouders en de hulpgeesten te ontmoeten en te raadplegen. Het westerse sjamanisme is beïnvloedt door de Noord-Amerikaanse Indianen. Denk hierbij aan het wiel van de vier richtingen en de zweethutceremonies. Ook sjamanistische technieken uit Latijns-Amerika, zoals bijvoorbeeld het gebruik van het reinigende en hallucinogene ayahuasca zijn in het westen beschikbaar.

De verschillende perspectieven van sjamanisme in het westen

• Op medisch gebied bestaat er geen scheiding tussen lichaam en geest. In plaats van het lichaam binnen te gaan, wordt de ziekte naar buiten gehaald.
• Psychologisch ligt de nadruk op de relatie tussen de zieke en de sjamaan. De verbinding tussen sjamaan en cliënt wordt als sterker gezien dan tussen dokter en patiënt. De wil om te genezen wordt geactiveerd en samen met de spirituele kracht van de sjamaan zelf gebruikt om een genezingsproces op gang te brengen.
• Op sociaal ligt de nadruk op het terugbrengen van de zieke naar de positie die hem of haar toekomt. Een ziekte zorgt ervoor dat iemand niet goed kan functioneren in gezin en op werk. Beide kunnen de oorzaak zijn van de ziekte.

 

Verbinding

Sjamanisme gaat ervan uit dat alles een ziel heeft, de mensen, de bomen, de dieren, de stenen enzovoort. Alles is met alles verbonden, alles is met alles gelijkwaardig en maakt onderdeel uit van de Grote Geest.

Het ontstaan van sjamanisme

Sjamanisme is van alle tijden, en komt voor op elk werelddeel, maar is oorspronkelijk ontstaan in Oost-Siberië en Mongolië. Het woord sjamaan komt uit het Tunguz, een Siberische taal, en betekent "de extatische". Antropologen gaan er van uit dat sjamanisme is ontstaan in de oude steentijd. Het is waarschijnlijk de voorloper van vele andere religieuze en magische tradities.

Sjamanisme nu

Sommige native Americans (Indianen) beschuldigen de Westerse mensen van het ge(mis)bruiken van hun rituelen en zienswijzen. En daar hebben ze wel een beetje gelijk in, want de Westerse maatschappij heeft maar weinig informatie over de eigen oude rituelen en de gebruiken van hun voorouders.

En toch voelen wij de sjamanistische aantrekkingskracht en willen we ons hierin verdiepen, maar omdat de huidige kennis van het sjamanisme gebaseerd is op die van culturen waarin dit nog steeds een rol speelt, is het ook logisch dat onze aandacht zich voornamelijk richt op het sjamanisme van de native Americans.

Universele symboliek

Veel sjamanistische ziens- en uitingswijzen maken gebruik van een universele symboliek, en is daardoor ook niet specifiek cultuurgebonden. Alhoewel we natuurlijk altijd verbonden zijn met het land waar we wonen, waardoor er per streek en volk toch verschillen zullen zijn.

 

Wat is een sjamaan

Een sjamaan is een soort brug, een tussenpersoon tussen de mensen en de geestenwereld. Ook werkt een sjamaan voor mensen die problemen hebben of ziek zijn. Een sjamaan probeert verstoord evenwicht weer in balans te brengen.

Een ander bewustzijn

Met rituele dansen en behulp van trommels, ratels en de stem roept de sjamaan een staat van bewustzijn op waarmee hij zichzelf in trance brengt, een geestestoestand die het mogelijk maakt om door verschillende werelden te reizen en contact te maken met persoonlijke hulpgeesten.

Vaste patronen

Zo'n ritueel verloopt bijna altijd volgens een vast patroon. De sjamaan danst en zingt, vaak in speciale kleding, en gebruikt een trommel of ratel om in trance te geraken. Als de sjamaan weer terug is van de reizen doet hij verslag van zijn reis naar andere werelden.

 

De drie werelden

Er zijn drie werelden, een boven- en een onderwereld en de wereld zoals wij die kennen, de fysieke wereld. Deze laatste wordt de middenwereld genoemd. In deze andere werelden bevinden zich onder meer gidsen, geesten en voorouders. Een sjamaan verwerft tijdens zijn opleiding de vaardigheid om, gesteund door helpers zoals totemdieren, totembomen en natuurwezens, contact te leggen met de andere werelden. Wanneer sjamanen in trance gaan reist hun ziel naar de bovenwereld om de goden gunstig te stemmen, en naar de onderwereld om de zielen van zieke mensen terug te halen of die van overleden mensen te begeleiden. Veel sjamanen zeggen dat ze naar de bovenwereld reizen als een vogel.

Vroeger en nu

Vroeger had een sjamaan binnen een gemeenschap als het ware de functie van priester, genezer en helderziende. De moderne sjamaan gaat er nog steeds vanuit dat bij problemen van mensen en dieren het natuurlijke evenwicht tussen aardse en spirituele zaken verstoord is.

In dienst van de gemeenschap

Sjamanen staan altijd in dienst van de gemeenschap en hebben verschillende taken, afhankelijk van hun talenten. Vrouwen hebben zich van oudsher vooral bezig gehouden met kruidengeneeskunde, het verzorgen van wonden en andere medische problemen met een aanwijsbare oorzaak. Ook zijn vrouwen al sinds mensenheugenis actief als vroedvrouw.

Rituelen uitvoeren

In feite kun je in elke omgeving rituelen uitvoeren, in een bos, maar ook in je eigen achtertuintje. Om sjamanisme in ons leven te brengen hoeven we de rituelen van andere volkeren niet één op één te reproduceren. Gidsen kunnen ook contact met je maken via je dromen. Kijk om je heen, naar wat er nu een rol speelt in je leven, en vraag je af wat er nodig is in je directe leefomgeving. Zoek naar de balans en biedt steun waar dat nodig is èn wenselijk. Dring niemand iets op, resepecteer je medemens, ook die met een andere mening.